बीरगंज १८ जेठ ।

अँग्रेजीको ‘वासिङ’ भन्ने शब्दलाई अथ्र्याउदा यसको अर्थ धेरै किसिमको लाग्छ ।  यो सामान्य शब्द भएकोले यसको धेरै ब्याख्या पनि जरुरी छैन । नेपालीमा यो शब्दको अर्थ ‘सफा गर्ने ’ भन्ने बुझिन्छ ।

सामान्य जीवन बिताउनेहरुकोलागि यो शब्दले सफाई कार्य संग मात्र अर्थ राख्छ । यो एकदम महत्वपूर्ण शब्द नभएपनि केही मानिसको जीवनमा यसले धेरै ठूलो अर्थ राख्ने अवस्था सृजना भएको  रहेछ । यो सुन्दा अच्चम लाग्नसक्छ । तर यो वास्तविक घटना हो,बीरगन्ज कारागारको ।

कैदी बन्दीहरु कुन कोठामा बस्ने । उनीहरुले कोठामा बस्न पाउने की नपाउने भन्ने बिषयमा पहिला कैदी बन्दीलाई “वासिङ रुम” मा लगेपछि मात्र तय हुन्छ । बीरगन्ज कारागारमा नयाँ जाने कैदीबन्दीहरुकोलागि वासिङ रुमको व्यवस्था छ । जसमा कैदीबन्दीलाई सफा गरिन्छ । अर्थात यातना दिइन्छ ।

बीरगन्ज कारागारबाट छुटेका सुरेन्द्र सिंहका अनुसार कारागारमा आउने नयाँ कैदीबन्दीहरुलाई पहिला त्यो वासिङ रुममा लगेर धेरै कुटपिट गरिन्छ । उनी भन्छन्–‘यदि त्यो कैदी पैसावाला छ, भने त झन बढी कुटपिट गरिन्छ ।’ताकि बढी पैसा आओस । र,पछि पैसा लिइसकेपछि मात्र त्यो वासिङ रुमबाट निकालेर अर्को ठाउँ दिइन्छ ।

उनका अनुसार यो नयाँ कैदीबन्दीहरुको लागि कालघर नै हो । कारागारमा रहेको गोलघर भन्दा पनि बढी चरम यातना दिने ठाउँ हो ।

जुन घर भाइ चौकीदार विदेशी साहको निगरानीमा हुन्छ । सिंह भन्छन्–त्यो वासिङ रुममा कि त नयाँ कैदीबन्दी जान्छन् कि साह नै । त्यसमा अन्य कोइ जान पाउँदैन् । चौकीदार त नामको मात्र छन्,उनीभन्छन्, यो सब त विदेशी साहले नै चलाउँदै आइरहेका छन  । तर उनी मुख्य चौकीदारको भूमिकामा आउन चाँहदैन् ।

त्यस्तै भर्खरै जेलबाट छुटेका मैनोदिन मियाको पनि भनाइ छ । उनका अनुसार त्यसमा जेलरदेखि लिएर सिडियोसम्मको सेटिङ हुन्छ । त्यो पनि भाइ चौकीदार साहकै मार्फत । ‘किनकी यो रुमको बारेमा जेलरलाई थाहा हुन्छ,उनलेभने,‘तर कसैबाट अहिलेसम्म चौकीदारलाई कारबाही भएको छैन् ।’ उनीभन्छन्– ‘यही मौनताबाट नै पुष्टि हुन्छ कि यसमा क–कसको संलग्नता छ ।

’जेलबाट छुटेका सिंहका अनुसार यो ५ नम्बर कोठा हो । जुन कारागारमा रहेको ब्लकहरुमध्ये पाँच नम्बर ब्लकमा पर्दछ । उनका अनुसार यदि यो कोठामा छानबिन गर्ने हो भने चौकीदार साहको अझै धेरै गोप्य कुराहरु भेटिन्छ । सिहं भन्छन्–‘कतिसम्मको सेटिङ छ कि विदेशी साहको तीनतीन चोटी सरुवा भैसकेको छ । तरपनि कतै जादैँनन । यही रहन्छन ।’

कैदीबन्दीहरुका अनुसार चौकीदारको जेलभित्र कमाउने यतिमात्र नभइ अन्य व्यवसाय पनि छन् । भाइ चौकीदारको कमाईको स्रोत सबैभन्दा बढी रहेको उनीहको भनाइ छ । भाइ चौकीदार विदेशी साहको नै खाना खाने होटल,चिया पसाल,मासु पसलसहितको धेरै पसलहरु रहेका छन् ।

जसमा “एकको अस्सी” तिरिन्छ । लागूऔषध मुद्दामा परेका मियाँका अनुसार यदि बाहिर कुनै समान पाँच रुपैयांमा पाइन्छ भने जेलभित्र त्यो एकसय रुपैयांमा पाइन्छ ।  मियाँ भन्छन्–‘मोलाइ गरियो कि कुटाइ खाइन्छ ।’सामान्यत फोन गर्दा प्रति मिनेट बढीमा डेढ रुपैयां लाग्ला तर जेलबाट फोन गर्दा प्रति मिनेट ५ रुपैयां तिर्नुपर्ने अवस्था रहेको उनी बताउँछन् ।

तैपनि बिहान ६बजेदेखि बेलुकासम्म फोन चालुरहन्छ । बीरगन्ज कारागारमा १ हजार भन्दा बढी कैदीबन्दीहरु रहेका छन् ।

कारागारभित्र रहेका नम नलेख्ने शर्तमा अर्का एकजना कैदीका अनुसार यो जेलमा त खाली पैसावालालाई राखिन्छ । ताकि जेलभित्र रहेको चौकीदारको व्यवसाय फस्टाउन पाओस ।

‘गरीब आयो कि ठाउँ छैन भनेर अन्यत्र पठाइन्छ,उनलेभने,‘ताकि धनीहरुको लागि ठाउँ खाली रहन्छ ।’उनी भन्छन्–‘ धनीहरु बढी समान किनेर खान्छन्,जुन गरीबहरु सकदैनन् ।’त्यसैले उनीहरुलाई जेलरको मिलोमतोमा अन्य जेलमा पठाइन्छ,उनले भने ।